Lomovi u srpskom novinarstvu
Kad nisu nalazile ništa drugo, antisrpske vlasti su neistomišljenicima uzimale za greh rodoljublje, demokratska ubeđenja i časno obavljanje novinarskog poziva.
U razvojnom luku srpskog novinarstva, izlomljenog i isprekidanog stradanjima u ratovima i političkim progonima u miru, nema mnogo novinarskih porodica u kojima se ovo tegobno zanimanje uvrežilo kao nasledno. Pa ipak, tri se porodice izdvajaju, ostavivši vidljiv trag u novinarstvu – braća Savić, braća Ribnikar i braća Sokić. Braća Savić, Boža i Petar, vlasnici i urednici „Malog žurnala” (1894-1915, 1920), učinili su od svojih, dobro uređivanih i objektivnih novina, najuglednije glasilo do Prvog svetskog rata, posebno cenjeno zbog dosledne borbe protiv režima poslednjeg Obrenovića. Braća Ribnikar, Vladislav i Darko (poginuli u Cerskoj bici 1914), utemeljivači „Politike” (pokrenute 1904), dali su dobar osnov za razvoj lista koji je između dva svetska rata postao jedan od tri najvažnija beogradska dnevnika (uz „Vreme” i „Pravdu”).
Braća Sokić – bilo ih je sedmorica – tvorci su “Pravde” koja je vršnjak “Politike” i do 1941. godine njen ravnopravni takmac, a u ponečemu i bolji suparnik. Najstariji od braće, Manojlo Maša, počeo je kao saradnik “Pravde” od njenog izlaženja (pokrenuli su je 1. septembra 1904. godine Pavle Marinković i Jovan Adamović), da bi stao na njeno čelo 1913. godine i za nepune tri decenije od nje načinio uzorne novine. U lomovima srpskog novinarstva 1941-1945. godine najviše je nepravde naneto “Pravdi” i njenim vlasnicima i urednicima braći Sokić.
Časno poreklo
Sokići vuku poreklo od Matijevića iz Hercegovine, odakle im je pramajka Soka, po kojoj su dobili prezime, prebegla u Ivanjicu pošto je ubila Turčina koji joj je ubio muža. Od njenih potomaka na glas je izašao Milovan, koji je držao kafanu u Ivanjici. Uživajući ugled i poverenje ne samo među meštanima, no i šire, u Starom Vlahu i Rujnu, Milovan Sokić postaje narodni poslanik na listi naprednjaka. Kada je kralj Milan iskoristio Ivanjdanski atentat (1899. godine) da se obračuna sa političkim protivnicima, pre svega radikalima, pred Prekim sudom se kao svedok našao i poslanik Milovan Sokić. Pošten i savestan, Sokić je, uprkos očekivanju kraljeva Milana i Aleksandra, istinito svedočio, potvrdivši da je čuveni radikalski tribun prota Milan Ćurić na Ivanjdan bio kod njega u Ivanjici, pa, samim tim, nije ni mogao biti ni učesnik ni saučesnik u Ivanjdanskom atentatu u Beogradu. Zahvaljujući tome, prota Ćurić je spasao glavu, a kalkulantima je, kako je zapisao L. Lazarević u knjizi “Mali pomenik”, Milovan Sokić poručio: “Više cenim istinu, nego i Kraljevsku milost!”
Milovan Sokić se kao udovac, posle smrti supruge i dece iz prvog braka, oženio Jevrosimom Jelom, rođenom Purić (1869-1959), rođenom sestrom pukovnika Dušana Purića (1873-1914), proslavljenog komandanta iz balkanskih ratova i junaka žestoke bitke na Mačkovom kamenu, gde je poginuo na čelu svog puka (poslužio je kao prototip oficira prema čijoj je sudbini snimljen film “Marš na Drinu”, a po njemu i danas nosi naziv Ulica pukovnika Purića u Beogradu, na Voždovcu).
Milovan i Jela su izrodili desetoro dece – sedam sinova i tri kćeri. Većina sinova su postali novinari, ali je novinarstvo i ostalima bilo blisko ili paralelno zanimanje. Prvi je tim putem krenuo najstariji sin Manojlo (1887-1941). Sledeći sinovi su uglavnom su se bavili drugim profesijama – Mihajlo (1889-1968) postaje šumarski inženjer, Petar (1893-1964) trgovac a Milić (1896-1946) građevinski inženjer, dok će najmlađa trojica biti cenjeni novinari – Miloje (1897-1963), uređivao „Amerikanski Srbobran” u emigraciji), Momčilo (1898-1977) i Damjan (1903-1986). Najstarija kći Angelina (1902-1983) udala se u čuvenu kragujevačku porodicu Bojadžić Pavlović, srednja Borka (1906-1923) umrla je pre punoletstva i tek zadevojčena, a najmlađa, inače poslednje, deseto po redu dete Milovana i Jele, Magdalena Lena (1910-1993) udala se za hemičara Vukića Mićovića, kasnije rektora Beogradskog univerziteta i akademika svetskog ugleda.
Razvejani po svetu
Dnevni list “Pravda” i braću Sokić odlikuje nepomućeni patriotizam. Osim službenih “srpskih novina”, “Pravda” je jedini od više desetina beogradskih dnevnih listova koji su izlazili do Prvog svetskog rata, a nastavio je izlaženje i u Solunu (1916-1918), što je jedinstven primer u našem slobodarskom novinarstvu. Za razliku od vlasnika, urednika i direktora “Politike” ili “Vremena”, nijedan Sokić nije sarađivao sa okupatorom u Drugom svetskom ratu. Komunističke vlasti od 1945. godine su se krajnje nekorektno, zloupotrebljavajući atribute svoje sile, ponele prema novinarskoj porodici Sokić, kojoj su oduzeli novine, zgradu redakcije i štampariju, kao i svu imovinu i kuće, sabivši iz u sustanarske odnose sa ubačenim udbašima i doušnicima. Dvojica su i zatvarana (Petar i Damjan) i prinudno stavljena u neku vrstu kućnog pritvora, ali im nikakve grehe nisu mogli naći, osim ako im se u greh može uzeti to što su bili rodoljubi, što se nisu odrekli demokratskih ubeđenja i što su časno obavljali novinarski poziv.
Danas je teško pojmiti kroz kakve i kolike su provokacije, zlostavljanja i poniženja, kojima su nekoliko decenija bili izloženi, morali da prođu članovi porodice Sokić samo zato što nisu bili istomišljenici sa posleratnim jugoslovenskim, a izrazito antisrpskim vlastima. Ponosan na svoje ujake, novinare Sokiće, beogradski slobodni umetnik glumac Milutin V. Mićović Mikić (r. 1944), sin njihove najmlađe sestre Magdalene, sa nadmoćnim osmehom, kad govori o tom vremenu koje je upamtio i iskusio, kaže da je spasonosna latinska izreka: “Izdržati i uzdržati se”. On danas održava stalne veze sa rođacima Sokićima, među kojima su akademik Ljubica (kći Manojlova) i glumica Ružica (Petrova kći) a kojih ima još i u Italiji, Nemačkoj, Švajcarskoj, Francuskoj, Sjedinjenim Državama, Australiji i Singapuru.
Sa stanovišta novinarstva, pravedni sud istorije je na strani Sokića, ali oni, tvorci čuvene “Pravde” i dalje čekaju pravdu u svojoj zemlji u kojoj su, tako nepravedno, bili obespravljeni po svim osnovama. Životni i novinarski lomovi mogu biti kratkotrajni, ali njihove posledice bezrazložno i nedopustivo dugo traju.
Izvor: Glas Javnosti (arhiva)
http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2001/07/31/srpski/F01073001.shtml